حمل‌بار با کشتی، یا به بیان دیگر حمل‌ونقل دریایی، قدمتی بسیار دور و دراز در روابط بین‌الملل دارد. حمل بار با کشتی، جابجایی مسافر، ماجراجویی‌های نظامی و اکتشافی و نهایتا سفرهای تفریحی دریایی، سابقه بلندی در تاریخ بشری دارند و از دیرباز مورد توجه مردم بوده است. امروزه نیز اهمیت دریا در روابط بین‌المللی به ویژه مسائل تجاری، بسیار بیش از گذشته است. خوب است بدانید که امروزه با وجود پیشرفت تکنولوژی و امکانات، حمل‌ونقل دریایی، اصلی‌ترین روش جابجایی بار در جهان است. بر اساس آمارهای سازمان تجارت جهانی، بیش از ۷۰ درصد سهم تجارت دنیا، از طریق حمل با کشتی صورت می‌گیرد.

فلات ایران از خاستگاه‌های قدیمی تمدن در جهان است که به واسطه دسترسی به آب‌های آزاد جهان، سابقه طولانی در زمینه تجارت دریایی دارد. عمده واردات کالا به کشور و همین طور صادرات نفت از ایران، با کشتی و از طریق بنادر صورت می‌گیرد. بنابراین در ایران نیز، حمل‌ونقل دریایی اصلی‌ترین روش حمل‌ونقل بین‌المللی کالا است.

در ادامه قصد داریم راجع به جزئیات و شیوه‌های حمل بار با کشتی بیشتر بدانیم. لطفا باما تا پایان این محتوا همراه باشید.

 

مزایای حمل بار با کشتی

انتقال بار می‌تواند به صورت حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، دریایی یا هوایی انجام شود. همان طور که اشاره شد حمل‌ونقل دریایی به دلیل مزایای فراوانی که دارد، به اصلی‌ترین روش جابجایی بار در ایران و جهان تبدیل گشته است. از مهمترین مزایای حمل بار با کشتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هزینه مقرون ‌به ‌صرفه به ویژه در مورد بارهای حجیم و بزرگ یا در حجم بالا
• حمل‌ونقل انواع کالاهای عظیم‌الجثه، پر خطر، فاسد شدنی و غیره
• ایمنی و امنیت بالا
• عدم نیاز به ترانزیت کالا از کشورهای واسطه
• عدم نیاز به زیر ساخت‌های پیچیده
• ثبات نسبی از گذشته تا به امروز

انواع حمل بار با کشتی از لحاظ بسته‌بندی

بارهای تجاری عموما به چند شکل از طریق دریاها و آب‌های آزاد جهان جابه‌جا می‌شوند. در این بین، مهمترین شیوه‌های حمل بار با کشتی به صورت کانتینری و فله انجام می‌شود.

در کنار کانتینرهای استاندارد، که تنوع فراوانی هم دارند، محفظه‌های دیگری مانند پالت، گونی، بشکه نیز برای حمل بار با کشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما اصلی‌ترین شیوه حمل بار، حمل با کشتی‌های کانتینری و فله‌بر است.

به طور کلی  شش نوع کشتی حمل بارهای تجاری وجود دارند، که عبارتند از:

1. حمل بار با کشتی کانتینری Container Ships

مهمترین شیوه حمل بارهای تجاری با کشتی‌های کانتینری است. کانتینرها در ابعاد مختلف و اندازه‌های متنوع و با ویژگی‌های مختلف ساخته می‌شوند.

2. حمل بار با کشتی به صورت فله Bulk Vessels

یکی دیگر از روش‌های عمده حمل بار با کشتی، حمل فله است. عدم نیاز به بسته‌بندی و پلمپ، بارگیری، تخلیه سریع‌تر و هزینه حمل به‌صرفه‌تر از مزایای این روش است. انواع دانه‌های خوراکی، مانند گندم و حبوبات و یا برخی مصالح ساختمانی، مانند سیمان، به این روش جابه‌جا می‌شوند.

3. حمل بار با کشتی مخزن دار مانند نفتکش Tankers

در برخی از منابع این نوع کشتی را زیر مجموعه حمل فله بار قرار می‌دهند. کشتی های مخزن‌دار برای حمل نفت خام، انواع گاز LPG ، مواد شیمیایی و غیره استفاده می‌شوند.

4. حمل بار با کشتی بارج یا دوبه (کرجی) Barge Carriers

دوبه نوعی کشتی یا باربر دریایی بدون موتور است که باید توسط یک کشنده جابه‌جا شود. بیشترین استفاده از دوبه به منظور عبور بار از کانال‌های دریایی و مسیر رودخانه‌ها است. در واقع دوبه‌ها برای مسافت‌های کوتاه بین بنادر و جزایر استفاده می‌شوند. همچنین برای سبک‌سازی و تخلیه و بارگیری انواع بار در لنگرگاه‌ها و اسکله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

5. حمل بار با کشتی به صورت RO-RO

این نوع کشتی مخصوص حمل ماشین‌ها و وسایل چرخ‌دار است. نوع طراحی این کشتی‌ها طوری است که دارای رمپ‌هایی برای جابجایی ساده این وسایل هستند. از خودروها و ماشین‌الات چرخ‌دار گرفته تا تجهیزات ریلی، همه را می‌توان با این نوع کشتی‌ها جابه‌جا کرد.

6. حمل بارهای عمده Break Bulk

بارهای عمده یا حجیم، که نیاز به بسته‌بندی ندارند، مانند آهن‌الات، انواع پروفیل و لوله را BB می‌گویند. این نوع بارها را با کشتی‌های مخصوص Break Bulk جابجا می‌کنند.

انواع حمل بار با کشتی از لحاظ مسیر حرکت

حمل بار با کشتی، از لحاظ مسیر حرکتی، یا به صورت مستقیم است یا به صورت غیر مستقیم، که در ادامه به توضیح این دو مورد خواهیم پرداخت.

• حمل بار با کشتی به صورت مستقیم

در این شیوه، بار مستقیما از یک مبدا مشخص (بندر) به مقصد نهایی حمل می‌شود.

• حمل بار با کشتی به صورت غیر مستقیم

زمانی که امکان انتقال مستقیم بار از بندر مبدأ به بندر مقصد وجود ندارد، بار به صورت غیر مستقیم منتقل می‌شود. حمل‌ونقل دریایی به روش غیر مستقیم، شکل‌های مختلفی دارد، اما مهمترین فرم‌های حمل غیر مستقیم بار با کشتی عبارتند از:

1. کراس استافینگ
2. ترانسشیپ
3. ترکیبی

• روش جابه‌جایی بار به صورت کراس استاف Cross Stuffing

این روش حمل‌ونقل دریایی بار، به معنای بارگیری مجدد است. در این روش، که به شکل غیر مستقیم است، بار یک کشتی در بین مسیر به یک کشتی دیگر منتقل می‌شود.

دلایل مختلفی برای استفاده از این شیوه وجود دارد. به عنوان مثال، اگر بندر مقصد شرایط پهلو گرفتن کشتی‌های بزرگ را نداشته باشد، بار به کشتی‌های کوچک‌تر منتقل می‌شود. سپس، کشتی‌های کوچک بار را به مقصد اصلی منتقل می‌کنند.

برای کشورهایی مانند ایران، که تحت تحریم بین‌المللی هستند، کراس استافینگ یک روش دور زدن تحریم‌ها به حساب می‌آید. در روش کراس استافینگ، امکان نوشتن بارنامه برای کشتی دوم وجود دارد.

• روش جابجایی بار بصورت ترانس‌شیپ Transshipment

یکی دیگر از روش‌های حمل دریایی به صورت غیر مستقیم، روش ترانس‌شیپ است. روش ترانس‌شیپ در مواقعی استفاده می‌شود که بار در یک بندر واسط تخلیه و مجدد بارگیری می‌شود.

ممکن است بین بندر مبدا و بندر مقصد، هیچ کشتی باری در رفت‌ و آمد نباشد. در این صورت، بازرگانان بار خود را به یک بندر واسط در نزدیکی بندر اصلی فرستاده و از آنجا به مقصد نهایی ارسال می‌کنند.

• روش جابه‌جایی بار به صورت ترکیبی

در این روش، بار در بخشی از مسیر به صورت دریایی و در بخشی با کامیون، قطار یا هواپیما جابه‌جا می‌شود. معمولا کشورهایی که دسترسی مستقیم به بندر و آب‌های آزاد ندارند، از این روش استفاده می‌کنند. برای مثال بار از اروپا وارد بندرچابهار شده و از آنجا با کامیون به ترکمنستان منتقل می‌شود.

انواع شیوه‌های حمل‌ونقل دریایی با توجه به نوع و ظرفیت بار

تا اینجا، درباره انواع کشتی‌ها و همین طور مسیرهای حرکتی دریایی توضیح داده شد. در ادامه می‌خواهیم شیوه‌های تعامل بین فرستنده و حمل کننده بار را بیان کنیم. شما به عنوان مالک بار، با توجه به نوع و ظرفیت بارتان، امکان انتخاب سرویس‌های مختلفی را دارید.

·        روش حمل فول بار  FLC ( Full Container Load)

اگر بار به صورتی است که باید با کانتینر حمل شود، شما می‌توانید آن را به صورت فول بار جابه‌جا کنید. در این حالت، باید حجم بار به اندازه ظرفیت یک کانتینر باشد. البته ممکن است فرستنده مایل باشد، علی‌رغم این که بار کمتری دارد، کانتینر را به صورت فول لود یا دربستی در اختیار داشته باشد.

·        روش حمل خرده بار LCL (Less  Container Load)

اگر بار شما به اندازه ظرفیت یک کانتینر کامل نیست، این روش برای شما مقرون بصرفه‌تر است. در این روش حمل کننده بار، محموله شما را در کنار سایر بارها درون کانتینر قرار می‌دهد. طبعا هزینه کمتری هم از شما دریافت خواهد شد.

• روش حمل چارترینگ CHARTERING

در مورد بارهای گسترده و حجم بالا، فرستنده می‌تواند کل کشتی را چارتر کند. معمولا این روش برای بارهای حجم زیاد و فاقد بسته‌بندی مانند شکر، آرد و یا املاح معدنی کاربرد دارد.

• روش حمل گروپاژ

یکی از معمول‌ترین روش‌های حمل بار با کشتی، روش گروپاژ است. روش گروپاژ، روش ارسال اشتراکی بار است. ممکن است چند بازرگان بارهای خود را به صورت مشترک و گروهی بارنامه کرده و با هم گروپاژ کنند. یا شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی (فورواردر) بار چند مشتری را به صورت اشتراکی انتقال دهند. برای مثال، قطعاتی مانند موبایل یا دوربین مدار بسته، که کم حجم هستند، معمولا به این شیوه ارسال می‌کنند.

زمان‌بندی و مسیر کشتی‌های تجاری

کشتی‌های تجاری از لحاظ تقویم کاری و مسیر حرکت، به دو دسته تقسیم می‌شوند. برخی از کشتی‌ها در یک مسیر ثابت و با برنامه زمان‌بندی مشخص تردد می‌کنند. در حالی که برخی از کشتی‌ها در مسیر خاصی حرکت نمی‌کنند و بنا به خواست مشتری، در مسیر‌های مختلفی تردد دارند.

• Liner Service حمل بار با کشتی‌ در خطوط منظم:

کشتی‌های لاینر، طبق یک برنامه‌ریزی منظم و فقط بر روی خطوط دریایی از پیش تعیین شده، حرکت می‌کنند.

• Tramp Service کشتی‌های خطوط نامنظم:

کشتی‌های ترامپر بر روی خطوط دریایی خاصی حرکت نمی‌کنند. بلکه حمل بار را به هر جایی که صاحب کالا درخواست دهد، انجام می‌دهند.